بررسی و مطالعه سفالهای منقوش زیر لعابی آرشیو موزه چهلستون

در طول دوره اسلامی سفال و سفالگری وارد مرحله جدیدی شده و سفالگران در شیوه ساخت و تزیین سفال ها نو آوری های بسیاری داشته اند که از جهات مختلف قابل بررسی و تحقیق است. یکی از این نو آوری ها تزیین سفال ها به شیوه نقاشی زیر لعاب است. این شیوه از اوایل اسلام به ویژه در قرون سوم و چهارم در مراکز سفالسازی شمال و شمال شرق ایران مرسوم بوده است. در دوره سلجوقی و خوارزمشاهی تحول تازه ای در تکنیک این نوع ظروف پدید آمد؛ به این ترتیب که سفالگران ادوار مذکور به جای لعاب سرب ازلعاب قلیایی استفاده کرده اند. همچنین نو آوری دیگری در ساخت این سفال ها به وجود آمد که استفاده از خمیر گِل سنگی به جای گِل رس بود. در قرن ششم و هفتم ه.ق این سفال ها معمولا با رنگ مشکی زیر لعاب فیروزه ای نقاشی می شد که این شیوه را فیروزه قلم مشکی نامیده اند. با مطالعه ادبیات تحقیق در این زمینه، کمبود بررسی و مطالعه بر روی این سفال ها قابل درک است. در این راستا موضوع این رساله بررسی و مطالعه دسته ای از سفال های قلم مشکی موجود در آرشیو موزه چهلستون انتخاب شده است که تعداد آنها به پانزده عدد می رسد که تا کنون مطالعه ای روی آن ها صورت نگرفته است. از این رو در این رساله که به روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده، سعی بر آن است تا با بررسی نقوش و فرم این سفال ها و همچنین مطالعه تطبیقی از طریق بازدید از موزه ها(موزه آبگینه و سفال و موزه رضا عباسی) به مراکز ساخت و گاهنگاری نسبی این سفال ها پرداخته شود. با توجه به مطالعات صورت گرفته می توان دریافت، که شش نمونه به احتمال قریب به یقین از تولیدات کاشان، پنج نمونه، تقلیدی از کارهای کاشان، که در کارگاه های محلی ساخته شده و چهار نمونه دیگر را می توان به سلطان آباد و نیشابور منسوب کرد. همچنین هشت نمونه را به قرن هفتم هـ.ق، چهار نمونه را به اواخر قرن ششم هـ.ق و اوایل قرن هفتم هـ.ق، دو نمونه را به اواخر قرن هفتم هـ.ق و اوایل قرن هشتم هـ.ق و یک نمونه را به قرن پنجم می توان منسوب کرد.